Rola opiekuna osoby starszej wiąże się z udziałem w przeżywaniu jej choroby, cierpienia, słabnięcia, a nawet odchodzenia. Czasami to Opiekun odchodzi, np. zmieniając miejsce zatrudnienia, a czasami współpracę kończy przeniesienie Podopiecznego do szpitala, domu opieki lub nawet jego śmierć. Sytuacja ta jest niejako wpisana w rolę opiekuna, ale zawsze wywołuje emocje i warto wiedzieć, jak sobie z nimi poradzić.

• Przywiązanie do osób, z którymi długo przebywamy, smutek, żal, strach przed śmiercią własną i bliskich, a czasem obwinianie się o czyjąś śmierć – to naturalne i uniwersalne uczucia w sytuacji pożegnania. Uniwersalne jest też doświadczenie żałoby – w zasadzie po każdej stracie.
• Przebieg żałoby i jej długość zależy od różnych czynników – od tego, kim był dla nas zmarły, czy darzyliśmy go sympatią i szacunkiem, jak długo byliśmy w kontakcie z tą osobą, wiek – Opiekuna i Podopiecznego i to, jak wielkie spustoszenie w naszym życiu uczyniło jego odejście. Ważne jest także to, czy byliśmy przygotowani na rozstanie i jak zmarły podchodził do kwestii śmierci.
• Jako Opiekunowie wchodzimy niejako „do rodziny”, uczestniczymy w życiu codziennym, w radościach i troskach. Nie ma więc nic dziwnego w tym, że przeżywamy żałobę podobnie, jak bliscy zmarłej osoby. Czasem przeżywamy żałobę, chociaż to my odeszliśmy z danego miejsca pracy.

Jak zachować się po śmierci Podopiecznego?

• Jeśli można spodziewać się śmierci Podopiecznego w najbliższych dniach czy godzinach, to należy jak najszybciej poinformować o tym jego rodzinę – wtedy zwykle bliscy towarzyszą odchodzącemu w ostatnich chwilach.
• Nie powinno się zostawiać osoby umierającej samej w pokoju.
• Zawsze w przypadku śmierci trzeba wezwać lekarza, by stwierdził zgon. Może to być wskazany wcześniej lekarz rodzinny. W przypadkach nagłych należy wezwać karetkę. W następnej kolejności należy powiadomić rodzinę Seniora, a potem – również niezwłocznie – Koordynatora ATERIMA MED.
• Po śmierci Podopiecznego Koordynator ATERIMA MED ustala z Opiekunem czas powrotu do Polski lub przejazdu na inne miejsce pracy.
• Zwykle to rodzina kontaktuje się z zakładem pogrzebowym, ale jeśli nie jest to możliwe, to po konsultacji z bliskimi Opiekun powinien pomóc załatwić konieczne ustalenia.
• Po śmierci Podopiecznego staraj się zachować spokój – utrata bliskiej osoby (nawet jeśli wszyscy się tego spodziewali) zawsze jest trudnym doświadczeniem. Staraj się nie obciążać rodziny Seniora swoimi emocjami.
• W większości przypadków rodzina Seniora prosi, by Opiekun został kilka dni i był obecny na pogrzebie. W tym czasie Opiekunowie często pomagają w uporządkowaniu rzeczy po zmarłym.
• Na pogrzeb wypada przyjść w ubiorze w ciemnych kolorach. Znicze spotyka się rzadko, kwiaty i wieńce również nie są aż tak popularne jak w Polsce.
• Bardzo popularne są wyrazy współczucia wyrażone na piśmie, jest to tak zwana karta kondolencyjna  – rodzinie seniora na pewno będzie bardzo miło, jeśli otrzymają od Ciebie taką kartę.
• W stypie po pogrzebie w Niemczech uczestniczą tylko te osoby, które rodzina na nią zaprosi.

Jakie fazy żałoby wyszczególniamy?

Jak radzić sobie z emocjami po śmierci lub zakończeniu współpracy z Podopiecznym?

Nasz ekspert – Katarzyna Susz – magister psychologii, terapeuta środowiskowy, praktykująca psychoterapeutka, na co dzień pracuje z osobami po kryzysach psychicznych i ich rodzinami w Poradni Zdrowia Psychicznego.

Proces żałoby ma swój wyraźny początek, fazy i zakończenie, co trwa mniej więcej rok. Znajomość etapów żałoby pozwala łatwiej zrozumieć to, co się z nami dzieje, a to może pomóc przejść ten trudny okres. Warto pamiętać, że nie każdy musi przechodzić przez wszystkie fazy żałoby – jest to bardzo indywidualne. Niektórzy ludzie popadają w milczenie i bezruch, inni płaczą albo histeryzują. Jedni szukają wsparcia, drudzy – kryjówki.

FAZA 1 – Szok i otępienie

Tuż po śmierci bliskiej osoby. Może temu towarzyszyć wstrząs psychiczny, szok, który objawia się np. zaprzeczaniem temu, co się stało. Wstrząs może być łagodniejszy (choć wcale nie musi!), jeżeli śmierć poprzedzała długa, nieuleczalna choroba.

FAZA 2 – Tęsknota i żal

Osoba pogrążona w żałobie tęskni za zmarłym: płacze, szuka go, wspomina, czasem wydaje się jej nawet, że go spotyka. Ta faza wiąże się często z najintensywniejszym smutkiem.

FAZA 3 – Dezorganizacja i rozpacz

Człowiek pogrążony w żałobie nie potrafi powrócić do normalnego życia. Dręczy go uczucie beznadziejności, bezradności, osamotnienia, lęku i smutku. Izoluje się od ludzi, w niczym nie widzi sensu. Żałoba pozbawia go poczucia bezpieczeństwa, tożsamości i celowości.

FAZA 4 – Reorganizacja 

Na tym etapie ludzie zwykle akceptują stratę i powoli powracają do równowagi.

Jak radzić sobie z emocjami po śmierci lub zakończeniu współpracy z Podopiecznym?

Żałoba jest procesem trudnym i bolesnym. Jest jednak doświadczeniem ważnym, przez które trzeba przejść, aby znów móc odnaleźć w życiu pełnię, radość i pójść do przodu mimo poniesionej straty. Jest to szczególnie ważne dla Opiekunów osób starszych, którzy z racji wykonywanego zawodu mogą doświadczać takich sytuacji znacznie częściej.

Daj sobie prawo do żałoby – Twój smutek świadczy o tym, że nie jesteś z kamienia. Zaakceptuj poniesioną stratę – to otwiera proces uczuciowego „gojenia się”. Korzystaj ze wsparcia bliskich osób otwartych na to, żeby potowarzyszyć Ci w bólu. Daj sobie czas – czas jest najlepszym sprzymierzeńcem w żałobie. Rozmawiaj o swoich uczuciach – to bardzo ważne, by mogły być wypowiedziane. Pewnie z czasem emocji pojawia się mniej i nie będą one tak intensywne, ale zawsze warto być w kontakcie ze swoimi uczuciami, bo wbrew pozorom właśnie to, w dłuższej perspektywie, chroni nas przed rozpaczą i wypaleniem.

Nieprzeżyte uczucia mogą zablokować nasz rozwój, przerodzić się w objawy fizyczne lub w innym trudnym momencie odezwać się z większą siłą. Uciekanie w wir zajęć i obowiązków, udawanie że wszystko jest w porządku czy unikanie myślenia o zmarłej osobie nie jest rozwiązaniem – odcinając się od swoich uczuć nie możemy świadomie poradzić sobie z tym doświadczeniem. Pozwólmy sobie na symboliczne gesty, które pozwolą nam się pożegnać ze zmarłą osobą – żałobę łatwiej zakończyć w poczuciu, że zrobiło się „wszystko, co należy”.

Zwyczaje pogrzebowe w Niemczech. Czy znacząco różnią się od naszych Polskich?

• W Niemczech kremacja jest o wiele popularniejsza niż w Polsce – kremuje się tam 54,5% zmarłych.
• Zwykle pochówek w Niemczech odbywa się 4-5 dni po śmierci, ale często zdarza się, że trwa to nawet tydzień.
• Dla osób niewierzących zamiast mszy organizuje się inny rodzaj pożegnania – jest to ceremonia prowadzona najczęściej przez krewnego lub przyjaciela rodziny.
• Pogrzeby w Niemczech są znacznie bardziej prywatne i kameralne niż w Polsce – udział w nich biorą tylko krewni i bliscy znajomi. Nie ma zwyczaju, by w pogrzebach uczestniczyli np. sąsiedzi czy dalsza rodzina.
• Znicze w Niemczech są rzadko spotykane.
• Za Odrą nie spotykało się nigdy ze zwyczajem przetrzymywania ciała zmarłego w jego domu aż do pogrzebu, jak to niegdyś miało miejsce w Polsce. Po śmierci zakład pogrzebowy przewozi ciało do kostnicy.

Kondolencje - ustnie czy pisemnie?

To, czy złożymy kondolencje rodzinie zmarłej osoby ustnie czy pisemnie jest w dużej mierze zależne od tego jakie relacje z nią utrzymywaliśmy. Jeśli byliśmy z nią blisko związani to warto złożyć je osobiście. Gdy jednak odległość nam na to nie pozwala warto wykonać telefon. Złożenie kondolencji pisemnie jest wskazane, gdy żegnamy osobę, z którą nie byliśmy zbyt blisko związani.

Ważne jest, by pamiętać o złożeniu kondolencji w stosownym momencie, czyli jak najszybciej po otrzymaniu informacji o śmierci danej osoby, jednak nie później niż sam moment pogrzebu.

W Niemczech często można spotkać się z księgą kondolencyjną. Warto przygotować się do takiego wpisu wcześniej i mieć już wybrany cytat lub sentencję, którą w nim zawrzemy.

Jak złożyć kondolencje na cmentarzu?

Gdy uczestniczymy w pogrzebie istotne jest zajęcie odpowiedniego miejsca. Trzeba pamiętać, że najbliżej grobu stoją osoby z najbliższego otoczenia osoby zmarłej (bliska rodzina, partner itd.).

Same kondolencje powinny być szczere i niezbyt długie. Pamiętajmy, że nasza mimika, gesty i zachowanie mogą wyrazić więcej niż tysiąc słów. Podanie ręki lub uścisk może być bardzo pomocne, jeśli wiemy, że dana osoba nie ma nic przeciwko fizycznemu kontaktowi.

Kiedy powstrzymać się od kondolencji?

Bywają też takie sytuacje, w których bliscy osoby zmarłej nie chcą, by składano im kondolencje i jest to często jasno komunikowane np. na klepsydrze (“Von Beileidsbekundungen am Grab bitten wir Abstand zu nehmen”). Powinniśmy to bezwzględnie uszanować i nie przyczyniać się do pogłębiania cierpienia żałobników.

Kondolencje – przykłady

Gdy zasiadamy do napisania kondolencji często nie wiemy jakich słów użyć, by dobrze wyrazić to, co czujemy. Czy zrobić to krótko i zwięźle? Czy zdecydować się na bardziej formalny ton? To, którą opcję wybierzemy powinno być uzależnione od stopnia zażyłości z osobą zmarłą.

By nieco ułatwić ubranie myśli w słowa w tak trudnym czasie przedstawiamy przykłady kondolencji.

Dla znajomych lub krewnych: 

• Du bist in dieser schweren Zeit nicht alleine. - Nie jesteś sam w tym trudnym czasie.
• Herzliches Beileid (zum Tod Deiner Mama, Mutter, Oma, Großmutter, Schwester, Tante etc. / Deines Papas, Vaters, Opas, Großvaters, Bruders etc.) – Serdeczne wyrazy współczucia (z powodu śmierci mamy, matki, babci, siostry, cioci itp. / taty, ojca, dziadka, brata itp.)
• Mein allerherzlichstes Beileid und mein tiefstes Mitgefühl gelten Dir und Deiner Familie. - Moje serdeczne kondolencje i najgłębsze wyrazy współczucia kieruję do Ciebie i Twojej rodziny.
• Ich bedauere Deinen Verlust. - Przykro mi z powodu Twojej straty.
• Es tut mir so Leid - Tak mi przykro
• Ich sende Dir und Deiner Familie in dieser schweren Zeit ganz viel Kraft und Energie. - Przesyłam Tobie i Twojej rodzinie dużo siły i energii w tym trudnym czasie.
• Mein Beileid - Moje kondolencje
• Mein tiefes Mitgefühl - Moje najgłębsze wyrazy współczucia
• Du bist/Ihr seid nicht allein in dieser schwierigen Zeit. - Nie jesteś sam(a)/Nie jesteście sami w tym trudnym czasie.
• Ich/Wir stehen Dir/Euch in diesen schweren Stunden bei. – Ja/My wspieramy Cię/Was w tych trudnych chwilach.
• Ich teile Deine/Eure tiefe Trauer. - Podzielam Twój/Wasz głęboki smutek.
• In tiefer Trauer und Schmerz möchten wir Dir/Euch unser Mitgefühl bekunden. - W głębokim smutku i bólu składamy Tobie/Wam wyrazy współczucia.
• Ich spreche Dir/Euch mein allerherzlichstes Beileid aus. - Składam Ci/Wam serdeczne wyrazy współczucia.
• Mein tiefstes Mitgefühl und mein allerherzlichstes Beileid gelten Dir und Deiner Familie. - Wyrazy głębokiego współczucia i serdeczne kondolencje kieruję do Ciebie i Twojej rodziny.
• In diesen schmerzvollen Stunden sind wir in Gedanken bei Dir/Euch. - Nasze myśli są z Tobą/Wami w tych bolesnych godzinach.
• Tief berührt möchte ich Dir/Euch mein Mitgefühl aussprechen. - Głęboko wzruszony(a), pragnę złożyć Tobie/Wam wyrazy współczucia.
• Wir bedauern Deinen/Euren Verlust zutiefst und sprechen Dir/Euch unsere aufrichtige Anteilnahme aus. - Jest nam niezmiernie przykro z powodu Twojej/Waszej straty i składamy szczere kondolencje.
• Wir fühlen uns Dir und Deiner Familie in dieser schweren Zeit verbunden. - Czujemy się związani z Tobą i Twoją rodziną w tym trudnym czasie.
• Ich teile Deine/Eure Trauer. – Podzielam Twój/Wasz smutek.

Przykłady formalnych wyrazów kondolencji:

• Ich möchte Ihnen mein aufrichtiges Beileid und meine tiefe Anteilnahme aussprechen. - Pragnę złożyć szczere kondolencje i głębokie wyrazy współczucia.
• Wir möchten Ihnen unser tiefempfundenes Beileid für Ihren Verlust aussprechen. - Chcielibyśmy wyrazić nasze najgłębsze kondolencje z powodu Państwa straty.
• Unser Mitgefühl gilt Ihnen und Ihrer Familie. - Wyrazy współczucia dla Pani/Pana i Pani/Pana rodziny.
• Wir fühlen uns in unserer Trauer mit Ihnen und Ihrer Familie verbunden. - Czujemy się zjednoczeni z Panią/Panem i Pani/Pana rodziną w naszym smutku.
• Wir sprechen Ihnen unser allerherzlichstes Beileid aus. - Składamy Państwu serdeczne wyrazy współczucia.
• Für den Tod Ihrer/Ihres … möchte ich Ihnen mein tiefempfundenes Beileid aussprechen. - Chciałbym złożyć najgłębsze kondolencje z powodu śmierci Pani ....
• Ich möchte Ihnen hiermit mein aufrichtiges Mitgefühl und tiefe Anteilnahme übermitteln. Meine Gedanken sind bei Ihnen und Ihrer Familie. - Pragnę przekazać szczere wyrazy współczucia i głębokie kondolencje. Moje myśli są z Panią/Panem i Panią/Pana rodziną.
• Ich spreche Ihnen meine herzliche Anteilnahme aus. - Składam Państwu serdeczne wyrazy współczucia.
• Wir trauern mit Ihnen und Ihrer Familie. - Łączymy się w smutku z Panią/ Panem i Państwa rodziną
• Wir trauern über Ihren Verlust. - Opłakujemy Państwa stratę.
• Dafür möchte ich Ihnen mein tiefempfundenes Beileid aussprechen. - Chciałbym złożyć Państwu z tego powodu najgłębsze kondolencje.
• Zum Tod Ihrer/Ihres … spreche ich Ihnen mein tiefes Mitgefühl aus. - Z okazji śmierci Pana... składam Panu wyrazy najgłębszego współczucia.

Pamiętaj!

Żałoba jest procesem trudnym i bolesnym. Jest jednak doświadczeniem ważnym, przez które trzeba przejść, aby znów móc odnaleźć w życiu pełnię, radość i pójść do przodu mimo poniesionej straty. Jest to szczególnie ważne dla Opiekunów osób starszych, które z racji wykonywanego zawodu mogą doświadczać takich sytuacji znacznie częściej.
W kolejnym numerze znajdziecie praktyczne porady pracownika naszego Działu Obsługi Klienta, który podpowie, jak zachować się po śmierci Podopiecznego, co należy koniecznie załatwić czy jakie gesty na pewno doceni rodzina Seniora. Prosimy również o podzielenie się Waszymi doświadczeniami!